Współczesny świat daje nam nieograniczone możliwości przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania. W globalnej wiosce koegzystują ze sobą różnorodne kultury, religie i narodowości. Odległe niegdyś światy przenikają się tworząc kolorową, fascynującą mozaikę.
Dla jednych zetknięcie z nową, nieznaną dotąd rzeczywistością jest przeżyciem bardzo pozytywnym i kształcącym. Uczy tolerancji i otwiera na drugiego człowieka. Dla innych szok kulturowy i stres, jakiego doświadczają w nowym miejscu pobytu sprawia, iż jest to doświadczenie skrajnie negatywne.
Odpowiedzmy sobie najpierw na pytanie czym jest akulturacja. Według definicji jednego z najbardziej znanych psychologów międzykulturowych, Johna W. Berry’ego, akulturacja psychologiczna odnosi się do zmian w jednostce, która uczestniczy w sytuacji kontaktu kulturowego[…]na którą bezpośrednio oddziałuje wpływ zewnętrznej kultury oraz zmiany w kulturze, której jest uczestnikiem. Innymi słowy akulturacja ma miejsce nie tylko w przypadku emigrantów, ale dotyczy również społeczeństwa w kraju ich przyjmującym.
Kto podlega akulturacji?
Okazuje się, że omawiane przez nas zagadnienie ma bardzo szeroki zakres. O procesie akulturacji możemy mówić w przypadku:
-
Multi-kulturowych metropolii – na przykład światowych stolic
Sushi w Paryżu, flamenco w Moskwie, a może polski festiwal folklorystyczny w Nowym Jorku? Mieszkańcy wielomilionowych miast mają możliwość poznawania odmiennych kultur i języków bez konieczności ruszania się z miejsca. Mogą czerpać inspiracje od innych narodowości, nabywać kompetencje i wiedzę w zakresie odmiennych kultur, przyjaźnić się z osobami z całego świata.
Wieloetniczność ma jednak również swoje negatywne strony. Uprzedzenia, stereotypy i brak wzajemnego zrozumienia mogą prowadzić do konfliktów, a nawet zamieszek. Tworzą się ugrupowania polityczne przeciwne idei multi-kulti, dążące do zmniejszenia liczby obcokrajowców w niektórych krajach i obarczające ich winą za pogorszenie się sytuacji ekonomicznej kraju gospodarza.
-
Biznesu międzynarodowego
Zagraniczne firmy oferują atrakcyjne możliwości zarobku oraz swoisty rodzaj prestiżu. Osoba przyjęta do takiej organizacji, często musi przejść serię szkoleń, podczas której nabywa niezbędne kompetencje. Proces ten zwany jest zawodową akulturacją.
Używanie anglojęzycznych terminów(PR, outsourcing, headhunter), praca w środowisku międzynarodowych korporacji, specyficzna kultura i etykieta organizacyjna składają się na tak zwaną akulturację pełzającą, – czyli akulturację bez konieczności opuszczania własnego kraju.
-
Ludów podbitych politycznie i ekonomicznie, skolonizowanych
Dobrym przykładem jest tu kontynent afrykański oraz Australia. Wprowadzenie nowej religii(chrześcijaństwa), systemu edukacji, zmiana rodzimego języka oraz systemu politycznego najlepiej ilustrują proces akulturacji. Należą do niej również germanizacja i rusyfikacja dokonywana na ziemiach polskich w XIX wieku.
-
Studentów, turystów, dyplomatów, rezydentów
W tym przypadku poniesione koszty akulturacji są niewielkie. Zwykle członkowie omawianej grupy znają datę powrotu do kraju, a pobyt w nowym miejscu jest jedynie nowym, ekscytującym doświadczeniem.
-
Migrantów ekonomicznych
Historia migracji zarobkowej sięga początków XIX wieku i dotyczy głównie Stanów Zjednoczonych, Kanady, Ameryki Łacińskiej oraz Australii. W poszukiwaniu lepszego życia miliony ludzi zdecydowało się na ryzykowne przedsięwzięcie – wyjazd w nieznane. Część z nich osiągnęła spektakularny sukces zaczynając od kariery pucybuta. Dla innych ziemia obiecana okazała sie być jedynie mitem i nie spełniła ich oczekiwań.
Obecnie szansą na lepsze życie stała się Unia Europejska, która daje możliwości rozwoju oraz poprawy standardu życia.
-
Uciekinierów i uchodźców politycznych
Ta kategoria osób zmuszona jest do opuszczenia swojego kraju z powodu represji, prześladowań politycznych lub religijnych oraz katastrof naturalnych. Przykłady narodowości zmuszonych do uchodźctwa to m.in.: Wietnamczycy, Czeczeni czy też uchodźcy z Rwandy i Burundi. W przypadku Polski należałoby wspomnieć o Wielkiej Emigracji(po powstaniu listopadowym), emigracji spowodowanej drugą wojną światową czy okresem PRL-u.
Koncepcje akulturacji
Jedną z najbardziej znanych koncepcji, jest teoria Lysgaarda – tzw. krzywa akulturacji. Przedstawia ona związek pomiędzy długością kontaktu z obcym kulturowo środowiskiem, a poziomem odczuwalnego stresu.
Według Lysgaarda pobyt w obcym kraju rozpoczyna sie tzw. miesiącem miodowym. Wtedy to podobają nam się wszystkie aspekty życia w nowym miejscu – szczególnie te dla nas dotąd nieznane. Wszystko nas fascynuje i zachwyca.
Kolejnym etapem jest szok kulturowy. Zaczynamy dostrzegać wiele irytujących elementów obcej kultury. Nie jesteśmy pewni, czy rzeczywiście chcemy mieszkać w tym okropnym, obcym dla nas miejscu.
Po szoku kulturowym następuje akulturacja – powoli uczymy się jak funkcjonować w otaczającej nas rzeczywistości, nabywamy umiejętności radzenia sobie w nowym środowisku.
Końcowym etapem w przedstawianym modelu jest stabilna adaptacja przy jednoczesnym zachowaniu swojej indywidualności: kultury, zwyczajów i języka.
Inną wartą uwagi koncepcją jest Teoria uczenia sie kulturowego Warda, według której wszelkie problemy związane z przystosowaniem się do nowego środowiska wynikają z braku kompetencji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania w nowym otoczeniu(np. brak znajomości języka lub obcej kultury). Uzupełnianie deficytów według tej teorii, jest kluczem do adaptacji społeczno-kulturowej.
Strategie akulturacji
Autorem najbardziej znanego i szeroko rozpowszechnionego modelu strategii akulturacyjnych jest John W. Berry. Wyróżnia on cztery podstawowe modele akulturacji:
-
Asymilacja
Jest to swoiste wyparcie się własnej kultury oraz korzeni i przejęcie nowej, należącej do kraju przyjmującego emigranta. Za dobry przykład asymilacji mogą służyć kraje Ameryki Północnej. Ludzie żyjący tam od pokoleń zapominają o europejskich korzeniach i w pełni przejmują nową, amerykańską lub kanadyjską kulturę.
-
Integracja
Integracja oznacza przejęcie obcej kultury z jednoczesnym zachowaniem swojej własnej. Jest to obecnie najbardziej pożądany wariant akulturacji. Wiele krajów organizuje programy mające na celu pomoc emigrantom w nabywaniu nowych kompetencji społecznych, przy jednoczesnym zachowaniu ich kulturowej odrębności i tożsamości.
-
Marginalizacja
Jest odrzuceniem zarówno własnej, jak i obcej kultury, wykluczeniem ze społeczeństwa.
Zwykle marginalizacja nie jest wyborem dokonanym przez jednostkę, ale skutkiem nieudanej akulturacji. Przykładem marginalizacji są subkultury.
-
Separacja
Joanna Babiarz-Tuyluce 